อุปมา แปลว่า การเปรียบหรือสิ่งที่นำมาเปรียบ คำอุปมาจึงถือเป็นถ้อยคำที่เกี่ยวกับการเปรียบเทียบ หรือถ้อยคำที่ใช้ในการเปรียบเทียบให้ผู้ฟังผู้อ่านเกิดความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง สำหรับสิ่งที่รับเอามาเปรียบเทียบเรียกว่า อุปไมย
อุปไมย อุปมา
ดำ อย่างสำลีเม็ดใน
เงียบ เหมือนเป่าสาก
สวย ราวเทพธิดา
คอย เหมือนข้าวคอยฝน
สมกัน ราวกิ่งทองใบหยก
นิ้วเรียว เหมือนลำเทียน
บางครั้งการยกอุปมามาก็นำมาจากวรรณคดีหรือตำนานนิทาน
พูดจาวกวน เหมือนเขาวงกต
ทำท่าจองหอง เหมือนกิ้งก่าได้ทอง
วิธีอุปมา อาจทำได้ดังนี้
๑. ใช้คำที่บอกอุปมา
คือ จะมีคำที่บอกอุปมาคั่นระหว่างคำอุปมา และคำอุปไมย
ราว เสมอ เหมือน
อย่าง เพียง ดุจ
เสมือน เหมือน เหมือนกับ
ประหนึ่งว่า เปรียบ คล้าย
แบบ ฯลฯ
หรือ คำบอกอุปมาที่ใช้ในบทประพันธ์ร้อยกรอง เช่น
เพี้ยง เฉก แม้น
มาตร ต้อง ดั่ง ฯลฯ
๒. แสดงอุปมาโดยอรรถ
คือ เป็นข้อความที่แสดงอุปมาอยู่ในตัวของมันเอง คือ คำพังเพย หรือสำนวน เช่น กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้ เกลือเป็นหนอน จุดไต้ตำตอ เขียนเสือให้วัวกลัว
๓. แสดงอุปมาโดยใช้สัญลักษณ์
คือ การเอาสัญลักษณ์ที่มีความหมายโดยนัยมากล่าวอ้าง ซึ่งขึ้นอยู่กับผู้อ่านว่าจะตีความว่าอย่างไร
ม้าอารี ลูกทรพี
วัดรอยตีน สุนัขในรางหญ้า
ชาวนากับงูเห่า ปีนต้นงิ้ว
เด็กเลี้ยงแกะ กลัวดอกจำปีร่วง
" นิโลบลพ้นน้ำที่งามล้น
ตั้งตาค้นเท่าไรก็ไม่เห็น
ปทุมกลัวบัวทองที่ผ่องเพ็ญ
บัวจึงเร้นร้างหายจากสายตา "
( ภิญโญ ศรีจำลอง )
๔. ใช้สำนวนหรือคำที่มีความหมายโดยนัย
ผู้ดีแปลกสาแหรก ทันควัน
ถอยหลังเข้าคลอง ใจไม้ใส้ระกำ
กินน้ำใต้ศอก ปากหอยปากปู
ครูเหมือนเรือจ้าง ใจปลาซิว
ชาวนาเป็นกระดูกสันหลังของชาติ
" อย่าว่าแต่อาหารแม่จะหวง
เลือดในทรวงแม่ยังยอมให้ดื่มได้ "
( ครูเทพฯ )
หนังสือคัมภีร์สุโพธาลังกา เป็นคัมภีร์คาถาบาลีเขียนอธิบายวิธีการแต่งหนังสือ ซึ่งนาวาเอกแย้ม ประภัศร์ทอง ได้แปลและเรียบเรียงเป็นภาษาไทยโดยกล่าวถึงลักษณ์ของการใช้อุปมา ๑๑ ลักษณะซึ่ง ประภาศรี สีหอำไพ ได้สรุปไว้ดังนี้คือ
๑) ธมฺโมปมา เปรียบธรรม
๒) ธมฺมหิโนปมา เปรียบทรามจากธรรม
๓) วิปริโตปมา เปรียบวิปริต
๔) อญฺญมญฺโญปมา เปรียบกันและกัน
๕) อพฺภูโตปมา เปรียบด้วยสิ่งน่าอัศจรรย์
๖) สิเลโสปมา เปรียบด้วยบทสละสลวย
๗) สนฺตาโนปมา เปรียบต่อกัน
๘) นินฺโทปมา เปรียบเชิงตำหนิ
๙) ปฏิเสโธปมา เปรียบเชิงปฏิเสธ
๑๐) อาสาธารโณปมา เปรียบไม่ทั่วไป
๑๑) อภููโตปมา เปรียบด้วยวัตถุที่ไม่มี
อุปมาพึงรู้ด้วยศัพท์ที่เชื่อมมีความหมายว่า เพียงดัง หรือเท่าเทียมกับ หรือเปรียบได้กับ
พระองค์มีพระพักตร์เพียงดังดวงจันทร์
ดวงจันทร์เป็นอุปมา พระพักตร์เป็นอุปไมย
อ้างอิง : ดวงใจ ไทยอุบุญ . ทักษะการเขียนภาษาไทย . พิมพ์ครั้งที่ ๔ . กรุงเทพฯ : ด่านสุทธาการ
พิมพ์ , ๒๕๔๔
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น